Stan 23 juli 2023

Dag allemaal,

In dit eerste onderzoekje van mij (in lange tijd) ga ik een eerste inzicht proberen krijgen in het flink opwarmen van onze juni maanden sinds grofweg 2016 maar vooral 2017. Zeker met de zeer warme junimaand die net achter ons ligt, heeft deze vraag mij nog wat sterker geprikkeld. De cijfers liegen er niet om:

De juni maanden 2012, 2013, 2014 en 2015 hadden een gemiddelde temperatuur van 15.5 graden Celsius gemiddeld, terwijl de juni maanden 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022 en 2023 dit gemiddeld afgerond 18.0 graden Celsius was, een sprong van 2.5 graden! Dit mag een flinke sprong genoemd worden.

 

Het is altijd makkelijk om dit gewoon te wijten aan de klimaatopwarming, maar ik kies er altijd voor om eens te kijken of er misschien zaken in de luchtdrukverdeling veranderd zijn en wat daar, buiten eventueel klimaatopwarming, de oorzaken van geweest kunnen zijn. Dus, om te beginnen gaan we eens kijken hoe de luchtdrukverdeling er gemiddeld boven Europa uitzag in de twee onderzochte tijdspanners.

 

2012-2015:

Korte bespreking van bovenstaande kaart:

Het lijkt erop dat de junimaanden in de vroegste periode gekenmerkt werden door eerder hogedruk boven Ijsland (flink rode kleur) en elders boven het noordwestelijk gedeelte van Europa (gele en groene kleuren). Dit kon, onder andere tezamen met de lagedruk bij Scandinavië (blauwe kleur rechts van het rode), gemakkelijker een koelere luchtsoort bij ons brengen met winden met meer een noordelijke component. Maar, nog belangrijker, dit zijn eigenlijk kaarten waarmee een zuidelijke aanvoer van warme lucht minder mogelijk is. Een korte blik op het temperatuurverloop in deze junimaanden op weerstatistieken.nl laat zien dat hitte-opstoten inderdaad zeker niet de proportie en intensiteit hadden van die van de recentere jaren.

 

Ook als je vroeger teruggaat, in de periode 2002-2011, lijkt ditzelfde patroon min of meer aanwezig te zijn, met name de hogedruk rond Ijsland/Groenland/Noordpool (rode kleur op bovenstaande kaart).

 

2017-2023:

Korte bespreking van bovenstaande kaart:

De 7 meest recente junimaanden lijken een heel ander luchtdrukpatroon gehad te hebben (over de gehele linie bekeken), kijk maar hoe anders de kleuren liggen ten opzichte van in de vroegere periode. De paarse kleuren (bij Ijsland en ten Westen van Frankrijk (Golf van Biskaje) wijzen op lagedruk in die regio en de rode kleuren boven het Noorden en Noordoosten van Europa (zuid Zweden, zuid Finland, Estland, noordwest Rusland) wijzen op hogedruk. Volgens de Corioliskracht zorgt deze luchtdrukverdeling (die bijna volledig tegenovergesteld is als degene in de vroegere periode) eerder voor grotere kansen op zuidelijke winden / winden met een zuidelijke component, waardoor warmere lucht van het zuiden ons gemakkelijker kan bereiken.

Ik heb eens individueel naar de jaren gekeken en op wat afwijkingen na lijkt dit wel degelijk de grote lijn geweest te zijn, met ofwel de paarse kleuren, ofwel de rode kleuren, ofwel beide op dezelfde plek als aangegeven op deze kaart.

 

Dus dat er een verandering is opgetreden in de luchtdrukverdeling, een soort ‘patroonbreuk’ met de 15tal vroegste jaren van de 21^ste eeuw, lijkt voor de hand te liggen.

 

Dan is altijd weer de vraag: waarom trad deze verandering in de luchtdrukverdeling op?

 

1. Een eerste factor waaraan ik dacht is de klimaatopwarming. De jaren na 2016 zijn wereldgemiddeld toch wel beduidend warmer dan de jaren ervoor. Meerdere onderzoeken en meteorologen, onder andere de bachelor thesis van Jelmer van weerwoord, lijken een verband te vinden tussen een warmer klimaat en een noordelijkere straalstroom in de zomer. Doordat de temperatuur hoger ligt, ligt de straalstroom noordelijker. Gezien de straalstroom kort door de bocht gezien mag beschouwd worden als de grens tussen koude lucht in het noorden en warme lucht in het zuiden, spreekt het dus voor zich dat met een noordelijkere straalstroom warmere lucht over het algemeen wat noordelijker ligt en dus ons gemakkelijker kan bereiken. Een noordelijkere straalstroom in de junimaanden na 2016 blijkt uit reanalyse kaartjes die ik met de NOAA tools heb kunnen maken en lijkt dus te rijmen met wat ik hierboven zeg. Maar, een grote maar: waarom nu precies zo extreem in juni en waarom bijvoorbeeld dan ook het signaal voor vaker een Europese blokkade? Dit kan niet echt verklaard worden door klimaatopwarming alleen in mijn ogen.
2. De oceaanwatertemperaturen (in Engels: Sea Surface Temperatures (SST(s)). Met name bij juni 2018 (en in het algemeen zomer 2018) leek het erop de warmte kon toegeschreven worden aan een combinatie van lange uitwerkingeffecten van een poolwervelsplit (kort door de bocht: optater in de stratosfeer (=laag boven ons leefniveau)) en een specifieke verdeling van afwijkingen in de oceaanwatertemperaturen op de noordelijke atlantische oceaan. Voor de andere jaren leek dit minder evident: hoewel ik gezien de straalstroom en zeewatertemperatuur reanalyse kaartjes voor sommige jaren een effect afkomstig van de Grote Oceaan verwacht, lijkt deze factor dus niet een uniforme verklaring te zijn voor deze lange reeks zeer warme junimaanden. Dit effect van de Grote Oceaan past denk ik eigenlijk in het kader van een ander onderzoekje van mij naar de droogtes in Californië en met uitbreiding droogtes door blokkades in het algemeen dus ga ik laten voor later omdat ik hier zelf nog niet het fijne van weet (effect zou van Aziatische deel van de Grote Oceaan (onder andere bij Japan) afkomstig moeten zijn maar ik weet nog heel weinig van die regio).
3. Combinatie van SOI en AAO: dit leek eerst een interessante combinatie van teleconnectiepatronen te zijn, maar lijkt eerder voor enkel 2022 en 2023 (dus de laatste twee junimaanden) misschien een rol te kunnen hebben gespeeld. De SOI (Southern Oscillation Index) en AAO (Antarctic Oscillation Index) zijn twee teleconnectiepatronen: de SOI meet de toestand van de atmosfeer boven het Tropische gedeelte van de Grote Oceaan, terwijl de AAO de stand meet van de atmosfeer boven Antarctica (de ‘Zuidpool’). In 2022 en 2023 waren de SOI positief en de AAO negatief, wat blijkbaar een grotere kans geeft op lagedruk bij Groenland (wat geïnterpreteerd kan worden als een noordelijkere straalstroom) waardoor er meer kansen zijn op warmte-impulsen aan het Europese continent kunnen worden gegeven omdat er ten zuiden van deze lagedruk eerder zuidwestelijke winden waaien. Maar, dit is voor de andere jaren (2017 en 2019 met name maar ook 2021) niet het geval dus ook deze combi (die eigenlijk gerelateerd is aan de El Nino/La Nina ‘zomertoestand’) lijkt dus niet een universele verklaring te zijn voor de 7 warme junimaanden.
4. Iets wat ik nog niet heb kunnen onderzoeken/bekijken is toch nog een uitwerking van de finale opwarming van de stratosfeer (waardoor de poolwervel zijn jaarlijks verdwijnmoment heeft). Dit kan ook een mogelijkheid zijn, maar nog niet kunnen bekijken. Alhoewel ik ook bij deze factor denk dat het weinig kans heeft om een universele verklaring te zijn voor de reeks van 7 warme junimaanden.
5. … (het weer is heel complex en er zijn dus altijd wat factoren die over het hoofd kunnen worden gezien)

 

Dus het lijkt erop dat de enige universele verklaring voorlopig de klimaatopwarming lijkt te zijn. Echter, gezien de ene warme junimaand toch een wat ander luchtdrukpatroon heeft dan de andere (bijvoorbeeld: de ene junimaand heeft een blokkade boven Europa terwijl de andere door lagedruk ten westen van het continent zuidelijke winden bij ons en dus warmte geeft) gaat er meer aan de hand zijn. Op enkele voorlopige vermoedens vanuit de oceanen en de teleconnectiepatronen na lijkt dit dus vooralsnog niet op echte conclusies uit te draaien. Dit laat maar weer eens zien wat voor een complex en dynamisch systeem de atmosfeer is.

 

In mijn ogen past deze vraag in het kader van zowel mijn onderzoekjes naar de droogte in Californië (en bij uitbreiding elders in de wereld) en de blokkades die daarmee gepaard gaan als onze omwisselingen in de zomer (zoals dit jaar) van stabiele naar wisselvallige weercondities en andersom. Hier wil ik de komende dagen graag verder mee aan de slag gaan (heb er eindelijk weer wat tijd voor).

 

Zoals altijd, zijn vragen altijd welkom!

Fijne dag verder,

Stan